Žepa kroz historiju života i adeta

Broj pregleda: 166

Evo jedan interesantan odlomak o tome kako su se nekad pravile kuće na žepskom kraju. Svoja sjećanja o tim običajima i adetima je zabilježio Šaban Kulovac u svojoj novoj knjizi „Žepa kroz historiju života i adeta“

Izgradnja kuca i zagrijavanje

Na podrucju Zepe i zepskih sela u starija vremena kuce su se iskljucivo pravile od drveta, a pokrivale se sindrom ili tarabom. Taraba je deblja i nije tesana, a sindra je tanja i tesana. Nisu postojale savremene masine za rezanje i obrada drveta je bila samo u obliku tesanja i cijepanja. Prve pravljene kuce su se zvale catmare. Radjene su prvo od kamena, a donji dio kuce se zvao magaza, gdje se kamen samo zidao bez maltera. Postavljale su se donje i gornje grede, a izmedu njih se postavljali direci. Izmedju greda pleo se plot koji je bio dupli, a izmedju njih se sipala zemlja radi toplote i velicine.

Velicina i izgled kuce je zavisila od mogucnosti domacina. Kuce su bile sa dvije manje ili sa jednom velikom sobom. Odmah spolja se ulazilo u kucu koja nije popatosena, u kojoj je bilo ognjiste, na kojem se lozila vatra za grijanje i gdje se spremala hrana. Ognjiste je bilo na suprotnoj strani od soba do samog zida koji se posebno nabijao zemljom ilovacom, a posebno se trazila zelena ilovaca koja se smatrala najboljom. Zemlja se mijesala sa pljevom od psenice ili jecma da bi se bolje povezalo i to se zvalo nabijanje ognjista. Na ognjistu su obavezno bile verige na koje su se vjesali bakraci za pecenje hrane, sac i peka, pod kojim bi se pekle pite i hljeb. lznad ognjista se stavljalo drvo na koje su se vjesale “verige”, koje su se pravile od zeljeza u vidu lanaca za vjesanje bakraca, a to drvo se zvalo “verignjaca”, U nekim boljim domacinstvima bile su dagare ne ognjistu u koji se kupila zerava kad se ogori na ognjistu i nosila u sobe da se zagrijavaju. Kuce gdje je ognjiste, u starijih vremena nisu patosene i bila je gola zemlja, jer su uvijek samo sobe bile iznad magaze, a kuca je na zemlji ispod koje nije kopano Neke kuce su imale iznad ognjiasta hatule, gdje se ostavljalo posudje, a po sobama su bili rafovi, a to je ustvari slicno kao police na zidu, tj daska na kojoj su se ostavljale stvari.

Kasnije su u sobama pravljene zemljene peci sa loncicima koji su se posebno uzimali i isto pravljeni od zemlje i peceni. Prvi dio peci bio siri, a oko pola peci se smanjivalo na uzi kraj. Sirina koja ostane kad se predje na uze zvala se cursija. Sulinar je bio izveden na tavan. Vrata za lozenje u pec su mogl biti iz sobe ili iz kuce. Pred vratima se pravio odzak da se moze izgrtati zerava. Peci su se pravili od iste zemlje kao i ognjiste. Na sobama su bili manji prozori koji su se zvali “pendzeri” , a bilo je dosta slucajeva gdje je bio samo manji otvor kroz brvna na koji su se stavljale jarece ili junece koze, ostrugane od dlake koje su se zvale “londre”. Coskovi u sobama su se zvali “budzaci”.

Navece je obavezno gorila vatra na ognjistu oko koga se sjedilo i grijalo, a obicno se prema svjetlu sa ognjista. Na ognjistu su postojali svijetnjaci koji su vjesani iznad ognjista, gdje se stavljao luc kad se vecera ili ako se prede vlakno i vuna. U sobama su postojali ciraci zvani “kukumice” u kojima je bio fitilj i stavljao se loj za osyjetljenje. Tek kasnije su bile

gasne lampe.

U svakoj sobi na dnu je postojala banjca. Banjice su sluzile za kupanje, uzimanje abdesta,

pranje ruku i nogu. To je ustvari jedan cosak nepopatosen sa izvedenom rorom napolje gdje je voda izlazila. U prvim vremenima su bili drveni izvodi dok se nisu pojavile gvozdene rore. U starija vremena banjice su bile nabijene sa zemljom, dok se nije pojavio cemenat, da bi se pravile betonske banjice.

Kod imucnih domacina banjice su bile obgradene sa daskom. Klozeti su se pravili dalje od kuce, koje su se zvale canife ili hale.

U vecini slucajeva se u sobi spavalo zajedno, a posteljine i cebadi su bile zajednicke. Koristile su se tkane ponjave za pokrivanje i tkani jastuci koji su bili nalozeni slamom. Tkane slamarice, ko ih je imao bile su udobne za spavanje.

Voda u kuce se donosila u bremama koje su stajale negdje u kuci ili pred kucom. Breme su bile okrugle i plosnate, a prvo pravljene sa drvenim, a kasnije sa gvozdenim obrucima. Najcuveniji majstori za pravljenje drvenih posuda svih vrsta su bili u selu Krusev do koji pripada srebrenickoj opstini, a selo granici sa Zepom.

U nekim domacinstvima su postojale drvene posude koje su se zvale “burlice”, koje su se u vecini slucajeva koristile u planinama za donosenje vode koscima.

Pretezno je svaka kuca imala ibrik, iz kojeg se pila voda i polijevalo na ruke prije i poslije jela. Sva celjad su u kuci jela zajedno. Za jelo su postojale sinije gdje se sjedalo, oko nje, a u nekim brojnijim porodicama su posebno jela djeca, a posebno odrasli. Jelo se iz jednog zajednickog suda. U starija vremena su bili drveni canci i drvene kasike. U kasnija vremena se pojavljuju case i kasike. Kod jela je bio obicaj da snaha ili kcerka, obicno najmladje zensko u kuci, prije jela stavi siniju, uzme ibrik i peskir, koji je iskljucivo tkani, preko ramena i lavor, koji se zvao ledjen i polijeva na ruke. Prvo ruke pere domacin kuce i daje se peskir da se brisu ruke i tako svakom ukucanu. To bi isto uradila i poslije jela, s tom razlikom da su se poslije jela prala i usta. Usta su se prala tako sto bi se nekoliko puta protrljalo prstima po zubima i tako bi se smatralo da su i zubi i usta cisti. Kad se sjede za siniju domacin je lomio hljeb, dijelio svakom celjadetu po komad, koji su cekali da domacin prvi pocne jesti i da rekne BISMILLA HIRRAHMANIR-RAHIM. Vierovalo se da ako se pocne jesti bez bismileta, da se ne moze nahraniti i da ce sejtan sve iz njih iznijeti.

Poslije vecere, ako neko uzme da “zapali”, snaha, kcerka ili zena je uzimala masice koje su se nalazile na ognjistu, te u njih uzimala zisku iz vatre i prinosila da se pripali cigara. U desnoj ruci je drzala masice, a lijevu je stavljala sebi na prsa i to je bio obicaj iz postovanja.

Da bi se na ognjistu odrzala vatra, domacica bi na ognjistu cuvala vatru koja se navece zapretavala, kako se zvao lug ili supra i tako da izjutra ima vatru. Svako domacinstvo u starija vremena, jer nije bilo sibica i drugih sredstava za paljenje vatre, je drzalo u kuci, ili je pusac u djepu nosio, kresivo koje se stavljalo u posebnu kesicu koja se zvala “kehara”. U kesi je bio trud od truhle bukve, suh kremen, crni kamen i cakmak napravljen od zeljeza. Kresalo se po kamenu dok se trud ne upali. Ako se vatra na ognjistu nije sacuvala cesto su po komsiluku isli da se zatrazi vatra od nekog kome se “sacuvala” vatra. Uoci petka je bio obicaj da se ranije pale svjetla nego ostalih veceri.

Tehdjaj se koristio za rezanje balvana za pravljenje kuca i klanica. Za rezanje gradje na tehdjaju su bila potrebna cetiri covjeka. Covjek koji je na balvanu, na tehdjaju, zvao se gornjak, a ostala trojica su se zvali doljnjaci. Poznatiji gornjaci na tehdjaju su bili Zajko Stitkovac (Djulic) iz Stitkova dola, Cesko Nurif iz Zepe, koji su bili stari rezaci, a kasnije dolaze Osman Cavcic iz Cavcica (Bucije), Mustafa Mednolucanin iz Zepe, Hodzic Osman iz Vrela, Esed Kulovac iz Vratara (Polje).

Camil Cavcic iz Cavcica (Bucije) sa svojom sestrom Nurkom. Camil je bio poznat kad su se u starija vremena pravile drvene kuce I cijepala sindra u sumi. Camila su zvali da ide u sumu da pokaze koje se drvo moze cijepati, prije nego se posijece.